1 Haziran 2008 Pazar

KAZAKİSTAN TARİHİ

Kazak Adı: "Kazak adına eskiden Kazak'larla ilişki kuran, yazı kültürüne sahip memleketlerin yazılı kaynaklarında rastlamak mümkündür. Bunlar; Çin, Arap, Farsı, Bizans, Rus, Moğol ve Türk dillerinde yazılan eserlerdir. Bu eserlerin dil özelliklerinden dolayı "Kazak" adı: Asa, Kasa, Hasa, Haysak, Kosok, Gasag, Hasık, Kasok, Kazak, Kazsak v.s. çeşitli şekillerle yazılmıştır.
Kazak adının ne zaman ortaya çıktığını tam olarak söyleyemiyoruz. Çünkü, "Kazak" kelimesinin etimolojisi tarihin derinliklerinde yer almaktadır. Kazak'lar hakkında tarihçiler çeşitli hipotezler, deliller getiriyorlar. Mesela, Akademik Marr: "...Kafkaz'da "Kazak'lar (kasok, kasahi) yaşıyorlar...", Çekoslovak tarihçisi Groznıy: "Kazak'lar m.ö. Hazar denizinin Batı bölgesinde yaşayan Hun'ların torunları ve kafkaz kaspi kelimelerinin kaz, kas kökünden türemiş olduğunu, "Kazak" adının da bu kelimeden kaynaklandığını söylüyor. Ermeni tarihçi-yazar Musa Hareni: "...İran Padişahı Velirittis'in devrinde, m.ö. 197-126 y.y. Kazak'ların Farsı'larla savaştığını yazıyor."
Meşhur alim Vernştam, Radlof'un Vamberi'nin, Bartold'un, Samoyloviç'in, Marr'ın "Kazak" terimi hakkında söylediklerini destekleyerek, bu kelimenin tarihî asırlara inen kökeni olduğunu," Kaspii ve Sak kelimelerin mürekkebinden meydana geldiğini "hür, yiğit, bağımsız, isyancı anlamlarının sonradan kazandığını söylüyor. Kazak şairi Kadır Mırzalı: "...Biz-Kazak, ecelden erkindik ansağan..." diye, Kazak adının "hür" anlamına geldiğini belirtiyor.

KAZAKİSTAN HAKKINDA BAZI BİLGİLER

Asya ile Avrupa arasında en önemli geçiş ülkelerinden birisi olan Kazakistan Doğu'da doğu Türkistan (ÇHC), güneyde Kırgızistan ve Özbekistan, batıda Hazar denizi, kuzeyde Rusya Federasyonu ile çevrilmiş olup, yüzölçümü 2.717.000 km2'dir.
Genelde büyük düzlükleri ihtiva eden Kazakistan coğrafyasını platolar, tepelikler, ovalar ve dağlar kaplamaktadır. Ülkenin batı ve güneybatı kesimlerine hakim olan Hazar çöküntüsünün güneyinde Üst-yurt yaylası, Mankışlak yarımadasında ise Karadağ ve Akdağ uzanır. Daha doğudaki Ural platosu ile Mugadjar tepeleri Hazar çöküntüsünü Turan ovasından ayırır. Batı kesiminde Uludağ, doğu kesiminde ise Cengiz dağları uzanmaktadır. Altay sıradağlarının uzantısı olan Tıgırek, Listugaay ve Halzum sıradağları doğudan Narum-Kolbin sisteminin uzantısı olan Tarbatagay sıradağları, güneyden Cungarya Aladağları ile Balkaş gölünün güneyinden Kazakistan'a girer. Kazakistan sınırlarında yükselen Tanrı dağlarının kuzeybatısında Cu-İli dağları uzanmaktadır.
Kazakistan'ın kuzeyinde büyük ve küçük Baruski çölleriyle orta kısımda Karakurum, güneyinde Kızılkum çölleri bulunmaktadır. Yine orta kesimde tuz göllerinin yer aldığı birçok çöküntü alanı yer almaktadır.
Kazakistan'da ülke genelinde sert karasal iklim hakimdir. Çok kurak geçen yaz. Kışın çok soğuğuna dönüşür. Kış ve yaz aylarındaki ısı farkı çok büyüktür. Kuraklık güney ve güneybatıya gittikçe artar. Yağışlar 100 mm.'nin çok altına düşer. Ülkede yedi bini aşkın akarsu bulunmaktadır. En önemli nehirleri Ural, Emba, Sırderya, İli ve İrtiş nehirleridir. Akarsuların birçoğu yazları kurur. Aral, Balkaş, Zaysan, Alakol, Tengiz ve Seletitengiz en önemli gölleridir. Ülkenin en büyük gölü olan Aral gölü bugün kuruma aşamasına gelmiştir. Kazakistan Cumhuriyetinin başkentini Almatı'dan Akmola şehrine taşımıştır.
Nüfusu 16.679.000'dır. Bu nüfusun %56'sı kentlerde, %44'ü kırsal kesimde yaşamaktadır. Kadın nüfusu erkek nüfusundan %2 fazladır. kilometrekareye 6.2 kişi düşmektedir. Ortalama yaşam süresi 68.9 yıldır. Nüfus artış oranı ise %0.16 ile çok azdır. Nüfusun %46'sını Kazak Türkleri, %35'i Ruslar, %3'ünü Almanlar, %3'ünü Ukraynalılar, %11'ini ise diğerleri teşkil etmektedir. Çalışabilir nüfus 6.093.000 olup bunun %17.3'ü sanayide, %18.2'si tarımda çalışmaktadır. 1988 yılında alınan bir kararla resmi dil olarak Türkçe'nin Kazak lehçesi konuşulmaktadır. İlk ve orta öğretimde dokuz bine yakın okul, yüksek öğretimde ise 55 üniversite ve enstitü bulunmaktadır.
Kazakistan'da tarım ve hayvancılık oldukça gelişmiş olup tarımsal ürünlerin başında buğday ve pamuk gelmektedir. Darı, yulaf, mısır ve pirinç üretilmektedir. Diğer önemli ürünler şekerpancarı, meyve ve sebzedir. Hayvancılık daha çok sığır ve küçükbaş hayvan ağırlıklıdır. Ülkede 23 milyon hektar ormanlık alan bulunmaktadır.
Doğal kaynaklar yönünden zengin olan Kazakistan'da krom, çinko, bakır, kurşun, wolgram, asbest, barit, berilyum, bizmut, altın, demir, kömür, alüminyum, titanyum, bor, ferrokrom, petrol ve doğalgaz çok miktarda çıkarılmaktadır. Demir üretimi %9.8'lik bir payla önemli bir yere sahiptir. Bakır üretiminde dünyada yedinci sırada gelmektedir. Ülke petrol ve doğalgaz üretimi açısından dünyada yirmi üçüncü sıradadır. Toplam, 2.1 milyar ton petrol, 1,7 trilyon m3 doğalgaz rezervi bulunmaktadır. Petrol üretimi 1993 yılı itibariyle 23 milyon ton, doğalgaz üretimi ise 6.7 milyar m3'tür.
Önemli sanayi dalları tarım, metalurji, hafif sanayi, petrokimyasallar ve tekstildir.Metal ve makine sanayi toplam sanayi üretiminin %15.9 kapsamaktadır. Bu alanda en önemli ürünler, traktörler, ziraat makinaları, yemleme için makinalar ve bunların yedek parçalarıdır. Kimya sanayinde ise petrol rafinasyonu, motor petrolü, dizel benzini, araba lastiği, kauçuk, plastik, krom bileşikleri, üretimi önde gelmektedir.
Kazakistan Cumhuriyetinde GSMG 1995 yılında 992 milyar Tengedir. Aynı yıla göre ihracatı 2.234.8 milyon dolar, ithalatı ise 1172.2 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir.Kazakistan Cumhuriyeti yeni anayasasını 28 Ocak 1993 tarihinde kabul etmiştir. Yeni anayasa demokratik, lâik ve üniter devlet yapısını öngörmektedir. Parlamento 177 üyeli olup, 135'i doğrudan, 42 üye ise Cumhurbaşkanı tarafından oluşturulan Devlet Listesinden seçilmektedir.
Hükümet başkanı ve üyeleri doğrudan Cumhurbaşkanı tarafından atanmakta, ancak, Başbakan, Başbakan yardımcıları, Dış İşleri, İç İşleri, Savunma, Maliye ile Devlet Güvenlik Komitesi Başkanının atanmasında Parlamentonun onayı alınmaktadır. Cumhurbaşkanı 1995 yılında yayınladığı bir kararnâme ile "Kazakistan Millî Halklar Asamblesi"ni kurmuştur. Bu kuruluş 300 üyeden oluşmakta, doğrudan Cumhurbaşkanına bağlı, danışman organı niteliğindedir.